GÖZALTI ve GÖZALTI KARARINA İTİRAZ
1. Gözaltı Kavramının Hukuki Temeli Nedir?
Gözaltı CMK 91. Madde:
(1) Yukarıdaki maddeye göre yakalanan kişi, Cumhuriyet Savcılığınca bırakılmazsa, soruşturmanın tamamlanması için gözaltına alınmasına karar verilebilir. Gözaltı süresi, yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre hariç, yakalama anından itibaren 24 saati geçemez. Yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilme için zorunlu süre 12 saatten fazla olamaz.
(2) Gözaltına alma, bu tedbirin soruşturma yönünden zorunlu olmasına ve kişinin bir suçu işlediği şüphesini gösteren somut delillerin varlığına bağlıdır.
(3) Toplu olarak işlenen suçlarda, delillerin toplanmasındaki güçlük veya şüpheli sayısının çokluğu nedeniyle; Cumhuriyet savcısı gözaltı süresinin, her defasında bir günü geçmemek üzere, 3 gün süreyle uzatılmasına yazılı olarak emir verebilir. Gözaltı süresinin uzatılması emri gözaltına alınana derhâl tebliğ edilir.
(4) (Ek: 27/3/2015-6638/13 md.) Suçüstü hâlleriyle sınırlı olmak kaydıyla; kişi hakkında aşağıdaki bentlerde belirtilen suçlarda mülki amirlerce belirlenecek kolluk amirleri tarafından 24 saate kadar, şiddet olaylarının yaygınlaşarak kamu düzeninin ciddi şekilde bozulmasına yol açabilecek toplumsal olaylar sırasında ve toplu olarak işlenen suçlarda kırk sekiz saate kadar gözaltına alınma kararı verilebilir. Gözaltına alma nedeninin ortadan kalkması hâlinde veya işlemlerin tamamlanması üzerine derhâl ve herhalde en geç yukarıda belirtilen sürelerin sonunda Cumhuriyet savcısına, yapılan işlemler hakkında bilgi verilerek talimatı doğrultusunda hareket edilir. Kişi serbest bırakılmazsa yukarıdaki fıkralara göre işlem yapılır. Ancak kişi en geç 48 saat, toplu olarak işlenen suçlarda 4 gün içinde hâkim önüne çıkarılır. Bu fıkra kapsamında kolluk tarafından gözaltına alınan kişiler hakkında da gözaltına ilişkin hükümler uygulanır.
a) Toplumsal olaylar sırasında işlenen cebir ve şiddet içeren suçlar.
b) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda yer alan;
1.Kasten öldürme (madde 81, 82), taksirle öldürme (madde 85),
2.Kasten yaralama (madde 86, 87),
3.Cinsel saldırı (madde 102),
4.Çocukların cinsel istismarı (madde 103),
5.Hırsızlık (madde 141, 142),
6.Yağma (madde 148, 149),
7.Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (madde 188),
8.Bulaşıcı hastalıklara ilişkin tedbirlere aykırı davranma (madde 195),
9.Fuhuş (madde 227),
10.Kötü muamele (madde 232),
c)12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu’nda yer alan suçlar.
d) 6/10/1983 tarihli ve 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun 33’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen suçlar.
e) 10/6/1949 tarihli ve 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu’na dayanılarak ilan edilen sokağa çıkma yasağını ihlal etme.
f) 21/3/2007 tarihli ve 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun 3’üncü maddesinde belirtilen suçlar.
(5) Yakalama işlemine, gözaltına alma ve gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin Cumhuriyet savcısının yazılı emrine karşı, yakalanan kişi, müdafii veya kanunî temsilcisi, eşi ya da birinci veya ikinci derecede kan hısımı, hemen serbest bırakılmayı sağlamak için sulh ceza hâkimine başvurabilir. Sulh ceza hâkimi incelemeyi evrak üzerinde yaparak derhâl ve nihayet 24 saat dolmadan başvuruyu sonuçlandırır. Yakalamanın veya gözaltına alma veya gözaltı süresini uzatmanın yerinde olduğu kanısına varılırsa başvuru reddedilir ya da yakalananın derhâl soruşturma evrakı ile Cumhuriyet Savcılığında hazır bulundurulmasına karar verilir.
(6) Gözaltı süresinin dolması veya sulh ceza hâkiminin kararı üzerine serbest bırakılan kişi hakkında yakalamaya neden olan fiille ilgili yeni ve yeterli delil elde edilmedikçe ve Cumhuriyet savcısının kararı olmadıkça bir daha aynı nedenle yakalama işlemi uygulanamaz.
(7) Gözaltına alınan kişi bırakılmazsa, en geç bu süreler sonunda sulh ceza hâkimi önüne çıkarılıp sorguya çekilir. Sorguda müdafii de hazır bulunur.
2. Gözaltı Nedir?
Gözaltı kararına ilişkin yasal düzenlemeler ceza muhakemesi kanununun 91 inci maddesi ile yakalanmama, gözaltına alma ve ifade alma yönetmeliğinde düzenlenmiştir. Gözaltına alma, kalmanın verdiği yetkiye göre yakalanan kişinin hakkındaki işlemlerin tamamlanması amacıyla yetkili hâkim önüne çıkarılmasına veya serbest bırakılmasına kadar kanuni süre içinde sağlığına zarar gelmeyecek şekilde özgürlüğünün geçici olarak kısıtlayıp alıp konulmasıdır.
3. Gözaltı Kararını Kim Verir?
Yakalanan her kişiyi gözaltına alınmış sayılmamaktadır. Gözaltına alma için belirli bir kurum veya belirli bir kişinin karar vermesi gerekmektedir. Ancak bu halde gözaltına alma kararını kural olarak Cumhuriyet savcısı vermektedir. Cumhuriyet savcısı gözaltı kararını yazılı veya sözlü olarak da verebilir kanunda Cumhuriyet savcısı haricinde istisnai olarak belli başlı suçlarda kolluk amirlerine de gözaltına alma yetkisi verilmiştir.
CMK md. 91/4’te kolluk amirlerine gözaltına alma yetkisi verilen suçlar yer almaktadır:
a) Toplumsal olaylar sırasında işlenen cebir ve şiddet içeren suçlar.
b) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda yer alan;
1.Kasten öldürme (madde 81, 82), taksirle öldürme (madde 85),
2.Kasten yaralama (madde 86, 87),
3.Cinsel saldırı (madde 102),
4.Çocukların cinsel istismarı (madde 103),
5.Hırsızlık (madde 141, 142),
6.Yağma (madde 148, 149),
7.Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (madde 188),
8.Bulaşıcı hastalıklara ilişkin tedbirlere aykırı davranma (madde 195),
9.Fuhuş (madde 227),
10.Kötü muamele (madde 232),
c)12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu’nda yer alan suçlar.
d) 6/10/1983 tarihli ve 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun 33’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen suçlar.
e) 10/6/1949 tarihli ve 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu’na dayanılarak ilan edilen sokağa çıkma yasağını ihlal etme.
f) 21/3/2007 tarihli ve 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun 3’üncü maddesinde belirtilen suçlar.
4. Gözaltı Kararı Verilebilmesi İçin Hangi Durumların Varlığı Gerekmektedir?
Gözaltına alma tedbirine başvurulabilmesi için gözaltı tedbirinin soruşturma yönünden zorunlu olması gerektiği gibi kişinin suç işlediğine yönelik somut delil bulunması da aranmaktadır.
Bu halde kişilerin gözaltına alınabilmesi için;
- Suç işlendiğine yönelik somut delil bulunması,
- Gözaltına almanın soruşturma yönünden zorunlu olması gerekmektedir.
5. Gözaltı Süresi Ne Kadardır? Göz Altı Süresi Uzatılabilir Mi?
Gözaltı süresi, yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre hariç, yakalama anından itibaren 24 saati geçemez. Yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilme için zorunlu süre 12 saatten fazla olamaz.
Ancak toplu olarak işlenen suçlarda, delillerin toplanmasındaki güçlük veya şüpheli sayısının çokluğu nedeniyle; Cumhuriyet savcısı gözaltı süresinin, her defasında bir günü geçmemek üzere, 3 gün süreyle uzatılmasına yazılı olarak emir verebilir. Bu halde de cumhuriyet savcısı gözaltı süresinin uzatılmasına karar verebilmektedir.
6. Gözaltı Kararına İtiraz
Gözaltına alınmaya, gözaltı süresinin Cumhuriyet Savcısı tarafından uzatılmasına ilişkin yazılı emrine karşı aşağıda belirteceğimiz kişiler itiraz edebilmektedir:
- Gözaltına alınan kişi,
- Müdafii,
- Kanuni Temsilcisi,
- Eşi,
- Birinci veya ikinci derece kan hısımı.
Gözaltı kararına karşı itiraz Sulh Ceza Hakimliğine yapılmaktadır. Sulh Ceza Hakimi incelemeyi evrak üzerinden yapar. Kural olarak derhal ve iş durumuna göre en geç 24 saat dolmadan önce Sulh Ceza Hakimi tarafından itiraz neticesinde karar verilmektedir.
Gözaltı süresinin dolması veya Sulh Ceza Hakiminin kararı üzerine serbest bırakılan kişi hakkında yeniden yakalama işlemi uygulanamaz. Ancak soruşturmanın konusu fiille ilgili yeni ve yeterli delil elde edilebilmesi halinde Cumhuriyet Savcısı kararı ile yeniden yakalama işlemi yapılabilmektedir.
