Kripto Para Dolandırıcılığı

1. Kripto Varlık Nedir?

Kripto varlık tanımı, Türk mevzuatında ilk defa Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından yayımlanan Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik‟te yapılmıştır.

Buna göre kripto varlık, “dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıkları” ifade eder.

Yönetmelik‟le kripto varlık terimi kullanılmış ve kripto varlıkların bir ödeme aracı olarak kullanılması yasaklanmıştır. Bu doğrultuda Türkiye‟de kripto varlıklar, bir ödeme aracı olarak kullanılamamaktadır. Bundan dolayı Türkiye‟de kripto varlıklar, iktisatçıların yapmış olduğu para tanımının ilk unsuru olan “bedelin karşı tarafa aktarılması” unsurunu taşımamaktadır.

Blok zincir kavramına da değinmek faydalı olacaktır. Blok zincir; verilerin değiştirilemez bir biçimde saklandığı, halka açık, şeffaf, dağıtılmış olma özelliğine sahip dijital bir veri tabanıdır.

2. Kripto Paralar ve Güvenlik Açığı

Kripto paralarla gerçekleştirilen işlemlerde yapılan şifreleme, esasında bilgisayar korsanlığı, kimlik ve kişisel veri hırsızlığı, dolandırıcılık ve kişisel bilgilerin ifşa edilmesi gibi suçlara karşı etkili bir savunma sistemidir. Ancak kripto paraların saklandığı cüzdanların ve buna bağlı olarak kriptografik şifrelerin kripto varlık hizmet sağlayıcılar marifetiyle muhafaza edilmeye çalışılması bazı güvenlik zafiyetlerini ortaya çıkarmaktadır.

Kripto paraların konu olduğu suçların başında kripto para dolandırıcılığı gelmektedir. Kripto para dolandırıcılığında, dolandırıcılar garantili getirilerle büyük ödemeler vadeder. Ayrıca o anki piyasa değerinin altında kripto para dağıtarak veya dağıtacağını vadederek yatırımcıların ilgisini çekmeye çalışırlar. Böylece ayrıntılar ve açıklamalar olmadan büyük iddialarda bulunarak kripto para dolandırıcılığı işlerler.

Kripto para dolandırıcılığı dışında, hırsızlık ve kara para aklama suçu ile dijital şantaj ve fidye yazılımlarla da kripto paralar suça konu olabilmektedir. Kripto varlık hizmet sağlayıcılarının güvenlik açıklarını bilerek kripto para platformlarına ve borsalarına siber saldırıda bulunan kişiler, cüzdanlardaki ve borsalardaki güvenlik açıklarını kullanarak kripto parayı çalabilirler.

3. Kripto Paralarla Dolandırıcılık Suçu

Kripto paralar merkezi elektronik para ve merkezi bankacılık sistemlerinin aksine tümüyle merkeziyetsizlerdir. Merkezi olmayan varlıklar olarak kripto paraların avantajları olduğu gibi dezavantajları da vardır. Kripto para birimleri, normal bir banka kartı veya kredi kartı ile aynı yasal korumaya sahip değildir. Bir hizmet için kripto para ile ödeme yapıldıktan sonra, yalnızca alıcı geri ödeme yaparsa kripto para geri alınabilir. Bu nedenle, kripto para birimini kullanarak bir şey satın almadan önce satıcının kimliğini, yerini ve bir şeyler ters giderse kiminle iletişim kurulacağını bilmek çok önemlidir.

Kripto paralarla online olarak sınır ötesi işlem yapılabildiğinden adli makamların faillerin izini sürmesi ve dolandırıcılık suçuna konu olan varlıkları ele geçirmesi zorluklar içerir.

Dolandırıcılık suçunun failleri elde ettikleri yararın adli makamlar tarafından ele geçirilmesine engel olmak için kripto paraların özelliklerinden faydalanmak ister. Kripto paraların bir başka özelliği ve dolandırıcılık suçunun işlenmesini kolaylaştıran yönü, tüm işlemleri kontrol etmeyi imkansız kılan sınırsız miktarda hesap oluşturmanın kripto paralar için mümkün olmasıdır. Bu özellik dolandırıcılık suçundaki hileli hareketlerin işlenmesini kolaylaştırmaktadır.

Kripto paralarla dolandırıcılık suçunu işleyenler finansal faaliyetlerini de bu paraların özellikleri sayesinde saklayabilmektedir. Finansal sistemde fonların online ve anonim olarak, bir kripto para biriminden diğer bir kripto para birimine veya kripto para biriminden itibari para birimine dönüştürülmesi oldukça kolay olduğundan kripto paralar dolandırıcılık failleri tarafından itibari para olarak kullanılabilmektedir. Gerçekten de kripto para birimini kullanan online piyasalar, borsalar ve platformlar suçlulara finansal ayak izlerini saklama imkanı vermektedir.

4. Kripto Para ve Dolandırıcılık Suçunun Hukuki Yeri

Dolandırıcılık suçunun konusunu failin elde ettiği yarar oluşturmaktadır. Bu malvarlığına verilen bir zarar sonucunda elde edilmiş olmalıdır. Dolandırıcılık suçunun konusunu sadece taşınır mallar değil taşınmaz mallar, belirli bir hizmetin gördürülmesi ya da herhangi bir hak veya alacak da oluşturabilir. Dolandırıcılık suçunun konusunu oluşturacak olan yararın veya meydana gelecek olan zararın malvarlığına ilişkin olması gerekir. Bu itibarla kripto varlıkların malvarlığına ilişkin bir değer olup olmadığı belirlenmelidir.

Kripto paralar bir varlık değerini ifade etmektedir. Bununla birlikte alacaklar ve diğer haklar gibi fiziksel olmayan objeler de yani kripto paralar da aktif veya pasif bir varlık olarak kabul edildiğinden dolandırıcılık suçunun konusunu oluşturabilir.

Kripto paraları da ekonomik değer olarak malvarlığına dahil etmek gerekir. Kripto paralara atfedilen piyasa değeri bu paralara sahip olan kişinin malvarlığı içerisinde değerlendirilmelidir.

5. Kripto Paralarla Dolandırıcılık Suçu Nasıl İşlenir?

Uygulamada genel olarak kripto para dolandırıcılığı, kripto varlık hizmet sağlayıcısı olan platformların ve borsaların işlem yapıldığı internet sitelerinin taklidi yapılarak işlenmektedir. Yapılan kopya sitelerde kullanıcının "kullanıcı adı ve şifresi" ele geçirilir. Bir diğer kripto para dolandırıcılığı, sahte kripto para borsaları ve hizmet sağlayıcılarıdır. Sahte kripto para siteleri üzerinden özellikle yabancı kripto para borsalarına benzeyen içerikler kullanılarak kişiler dolandırılmaktadır. Her geçen gün yeni bir kripto para birimi ile karşılaşıldığından sahte ve hiç var olmayan kripto paralarla da kişilerin dolandırılması mümkündür.

Örnek vermek gerekirse fake shop adı verilen bir yöntemle şu şekilde dolandırıcılık gerçekleştirilmektedir: Fake shop dolandırıcılık yöntemi, online sipariş verilen bir ürünün ödemesinin kripto para ile yapılması halinde gündeme gelir. Yapılan alışveriş sonucunda alıcıya herhangi bir ürün gönderilmez bu kripto para satıcıya geçmiş olur.

Sahte web siteleri, internet reklamları, ponzi ve piramit düzenleri kripto paralarla dolandırıcılık suçunun işlenmesinde kullanılan yöntemlerdendir. Sahte üretilen kripto paralar dolandırıcılık suçunun bir başka işlenme şeklidir. Hiç mevcut olmayan kripto paraların yakın vadede yüksek getiri sağlayacağı belirtilerek yatırımcılar dolandırılmaktadır. Bu konuda hizmet sağlayıcıların finans kuruluşlarından yardım alınması ve üretilen kripto paranın varlığın teyit edilmesi gerekmektedir.

Kripto para dolandırıcılığı sanal para arzlarıyla (Initial Coin Offerings- ICO) işlenebilmektedir. Kripto paralar başlangıçta belirtilen arz amaçları dışında kullanılır ve arzı gerçekleştiren kişilerin eksik, hatalı ve yanıltıcı bilgi ve belgeler sunmasıyla kişiler dolandırılmaktadır. Örnek olarak PlexCoin dolandırıcılığı.

Kripto para dolandırıcılığının sıklıkla işlendiği bir diğer yöntem phising (oltalama) tuzaklarıdır. Phising (oltalama) yöntemi ile dolandırıcılıkta kripto varlık hizmet sağlayıcılarının işlem yaptığı sitelerin birebir taklidi yapılır. Esasında bu yöntemde bilişim sistemleri üzerinden dolandırıcılık suçu işlenmektedir. Hazırlanan kopya URL adresi üzerinden kullanıcıların kimlik bilgileri ve şifreleri ele geçirilir.

Kripto para dolandırıcılığında sıklıkla rastlanan yöntemlerden biri de ponzi şemasıdır. Kripto para sahiplerine kısa sürede çok para kazanabilecekleri vaadedilir. Crypto-ponzi olarak nitelendirilen bu sistemde yeni yatırımcılar, sahte raporlar, gerçekçi olmayan yüksek getiri oranları ve eski yatırımcıların tavsiyeleri kullanılarak kullanıcılar birbirine bağlanır. Kripto paralarla yapılan ödemelerle sisteme dahil olan kimseler üzerinden sahte vaatler ve sahte garantilerle dolandırıcılık suçu işlenir.

Yukarıda belirtilen yöntemler dışında sosyal medya aracılığıyla da kripto para dolandırıcılığı işlenebilmektedir. Bir tweet veya e- postanın açılması ve okunmasıyla birlikte kripto para gönderilmesi talep edilir. Burada fidye yazılım yöntemleri de kullanılmaktadır. Gelen mesaj, kişinin tanıdığı birinden yahut takip ettiği bir ünlüden gönderilmiş ve doğru bir mesaj olarak değerlendirilse de hacklenmiş olan sosyal medya hesapları ile kişiler dolandırılabilmektedir.

Kripto paraların özel bir web cüzdanda ticari bir hizmet sağlayıcısı tarafından haricen yönetilmesi de mümkündür. Varlıklar üzerinde tasarrufta bulunulmasını sağlayan bireysel şifrenin hizmet sağlayıcısında saklanması sırasında hizmet sağlayıcı hileli davranışlarla kripto paralardan yarar sağlayabilir. Kişi, kripto varlıkların muhafaza edilmesini talep ettiği hizmet sağlayıcı tarafından dolandırıldığında artık cüzdana erişimi de mümkün olmamaktadır.

Kripto para dolandırıcılığının kripto para madenciliği ile karıştırılmaması gerekir. Yüksek enerji kullanılarak özel yazılım ve donanıma sahip bilgisayarlarla yapılan kripto para madenciliğinde hukuka aykırı bir durum yoktur. Hukuka aykırılık, maliyeti yüksek olan işlemlerin bir başkasının bilgisayarına zararlı yazılımlarla girilmesi ve izinsiz olarak kripto para madenciliği yapıldığında söz konusu olur. Kripto para birimi oluşturmak için başkasına ait bir bilgisayarın yetkisiz olarak kullanılması şeklindeki bu durum "cryptojacking" olarak adlandırılmaktadır.

Kripto para dolandırıcılığının bilişim sistemlerinin araç olarak kullanılması suretiyle işlenmesi halinde TCK'nın 158 inci maddesinin birinci fıkrasının (f) bendi kapsamında nitelikli dolandırıcılık suçu oluşacaktır. Örnek vermek gerekirse Thodex dolandırıcılığı.

6. Kripto Paralara Özgü Dolandırıcılık Yöntemleri (Rug-Pull, Soft-Rug, Honeypot)

Dolandırıcılık suçunun kripto paralar kullanılarak işlenmesi dışında kripto paralara özgü dolandırıcılık şekilleri de mevcuttur.

Kripto paralarla yapılan dolandırıcılıklar "rug-pull, soft-rug, honeypot" şeklinde sıralanabilir.

Rug-Pull: Bilindiği üzere her geçen gün yeni bir kripto para birimi yaratılmaktadır. Bunlar ise çoğunlukla sosyal medya aracılığıyla pazarlanır. Sahte para mucitleri de para birimlerinin çeşitli avantajlarının reklamını yaparak çok sayıda kullanıcıyı mümkün olduğunca çabuk kazanmaya çalışır. Ayrıca rug pull genellikle DEX'lerde (Decentralized Exchange-Merkeziyetsiz Borsa) gerçekleşir, çünkü bu tür borsalarda denetimsiz token sunmak mümkündür.

Hisse fiyatı çok sayıda alıcı nedeniyle yükselirse, kurucu eninde sonunda "halıyı çeker" (rug-pull). Bu, tüm madeni paralarını bir kerede yüksek bir fiyata sattığı ve bunun üzerine fiyatın büyük ölçüde düştüğü, genellikle de sıfıra düştüğü anlamına gelmektedir. Rug pull'da proje geliştiricilerin projelerini terk ederek yatırımcıların parası ile kaçmaları söz konusudur

Rug pull, likidite sıfırlama şeklinde gerçekleşebilir. Bu durumda, proje geliştiriciler tüm likiditeyi çeker, yatırımcıların projeye aktardığı değer ortadan kalkmış olur. Bir diğer yöntem de satış emrinin engellenmesidir. Proje geliştiriciler, satış yapan tek taraf olmak üzere kod yazarlar, dolayısıyla yatırımcıların ellerindeki hisseyi satmaları engellenmiş olur. Rug pull'un diğer türü olan "dump" ise hisse fiyatının hızlıca düşürülmesidir. Özellikle sosyal medya kampanyalarından sonra oluşan yüksek ilginin ardından, proje geliştiricilerin token'ın yüksek arzını hızlıca satmasıyla fiyat aniden düşer.

Soft-Rug: Soft-rug, bir kripto para biriminin kurucularının para birimlerindeki tüm likiditeyi doğrudan çekmediği, ancak fiyatı daha yavaş manipüle ettiği ve dolayısıyla tespit edilmesinin daha zor olduğu, rug pull'un "daha yumuşak" bir versiyonudur. Soft rug'da dolandırıcılık zamana yayılır. Soft rug'in rug pull'dan farkı, proje geliştiricilerin, sadece kendi tokenlarını satmalarıdır.

Honeypot: Honeypot, madeni para satın alabileceğiniz ancak daha sonra bunları satmanın bir yolu olmadığını öğrendiğiniz kripto para birimleridir. Bu, söz konusu madeni paraların değerinin düşemeyeceği, ancak yükselen değerlerden kâr elde etme şansınız olmadığı anlamına gelir. Bu dolandırıcılık yönteminde zayıf görünen bir akıllı sözleşme kullanılır ve yatırımcının para transfer etmesi sağlanır. Ancak kurulan sistemde çoğunlukla proje geliştiriciler, madeni paraları satabilen tek kişi durumundadır. Dolayısıyla, yatırımları oraya "yapışan" ve artık dışarı çıkamayan "honeypot" yeteri kadar insanı çekmiş olur ve kâr kaçınılmaz olarak artar.

Yukarıda yer verdiğimiz kripto paralara özgü dolandırıcılık yöntemlerinden korunabilmek için farkına varılması gereken ilk şey, kripto para birimlerinin tanım gereği düzenlemeye tabi olmayan bir yatırım konusu olduğudur. Kripto para birimlerinin belirli bir popülerliğe sahip olmasının yanı sıra dolandırıcılığa da kapı açmasının nedeni budur.

Dijital paralara yatırım için en önemli kural, hisse senetlerinde olduğu gibi neye yatırım yapıldığının araştırılması gerektiğidir. Örneğin Bitcoin, dijital paraların yapısını, anlamını ve amacını ayrıntılı olarak tanımlayan teknik bir incelemeye sahiptir. Bundan yoksun kripto para birimleri konusunda daha şüpheci olmak gerekmektedir.

7. Kripto Para ve Banka Kartı Dolandırıcılığı

Merkezi bir otoriteye bağlı olmayan kripto paralar finans sisteminde önemli değişikliler yapmayı vaat ederken bu varlıkların yüksek güvenlik önlemleriyle korunması da zorunlu bir hal almıştır.

Kripto para dolandırıcılığı suçunun mağduru olmamak için işlem yapılan kripto varlık hizmet sağlayıcılarının tanınması, yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğinin idari makamlar tarafından denetlenmesi gerekmektedir.

Dolandırıcılığa konu olan kripto paraları geri almak isteyen mağdurların kriptografik şifrelere erişim için masraf, vergi ve komisyon adı altında para talep edilmesine de itibar etmemesi gerekir.

Kısa vadede yüksek getiri vaadeden kripto para birimlerinin protokolleri ve hangi amaçla çıkarıldıkları da iyi anlaşılmalı ve gerçekte hiç var olmayan kripto paralarla işlem yapılmamalıdır. Yasal olan kripto para madenciliği konusunda da maliyetleri azaltma maksadıyla bilişim sistemlerine hukuka aykırı olarak giriş yapıp işlem yapan kişiler, işlenen amaç suçlar bakımından cezalandırılmalıdır.

Genel olarak yüksek kar getirisi sunulan işlerde temkinli olmakta büyük fayda vardır. Nitekim günümüzde kripto para dolandırıcılıkları yanında banka kartları dolandırıcılığı ve iban kullanarak dolandırıcılık yapanlar eklenmiştir. Tüm bu dolandırıcılık çeşitlerinin ortak yönü sanal olarak yapılmalarıdır ve yüksek kar vaadidir.

8. Kripto Para Dolandırıcılığı Nedeniyle Tazminat Davası Açılabilir Mi?

Kripto paralarını dolandırıcıların faaliyetleri neticesinde kaybeden kişiler, şüpheli ya da dolandırıcılık suçunu işleyen faillerin tespiti sonrasında tespit edilen kişilere karşı maddi ve manevi tazminat davası açabilmektedir. Kripto para dolandırıcılığı suçunun mağduru faillere karşı haksız fiil nedeniyle tazminat davası açabilecektir. Ancak bu noktada öncelikle ceza hukuku ve özel hukuk bakımından irdelenecek ve izlenecek yollar mevcuttur. Kripto para dolandırıcılığı neticesinde mağdur olan kişi veya kişiler ceza ve tazminat hukukunda uzman avukatlardan hukuki yardım alarak kripto para dolandırıcılarına maddi ve manevi tazminat istemli dava açabilmektedir.